Od momentu reaktywacji w 2000 roku Związek Trakeński w Polsce zorganizował siedem Trakeńskich Przeglądów Hodowlanych. Międzynarodowa Trakeńska Komisja Hodowlana, w której skład wchodzą przedstawiciele Polski, Niemiec i czasami specjaliści z krajów byłego ZSSR dokonuje oceny klaczy, ogierów oraz źrebiąt w wieku od „pod matkami” do 2,5 roku.
 

Mieliśmy możliwość obserwacji podczas pracy selekcyjnej (obok członków polskiej Komisji Hodowlanej pod przewodnictwem prof. Sławomira Pietrzaka z AR w Lublinie) tak wybitnych fachowców jak prof. Szczepan Chrzanowski z SGGW w Warszawie, Lars Gehrmann – Główny Hodowca Związku Trakeńskiego, Hans – Werner Paul – wiceprezes Związku Trakeńskiego, szef Schleswig – Holstein, Joachim Gusovius – szef nowych landów po przyłączeniu NRD, Jurgen Hanke – hodowca EH Caprimond, szef Niedersachsen Nord – West, Pius Harlacher – szef Baden – Wurttemberg, Hubertus Poll – hodowca, członek Zarządu TV, Ulrich Gorlo – hodowca, lider Trakeńskiej Fundacji Sportowej, Hans Ernst Wezel – hodowca koni olimpijskich (Peron TSF), Arunas Jurgaitis – szef Związku Trakeńskiego Litwy i Stadniny Nemunas.  
 

TKH oceniała u zweryfikowanych rodowodowo koni, spełniających warunki wpisu do Księgi Hodowlanej, wzrost, rozwój i zdrowotność oraz prawidłowość budowy ciała i jakość ruchu. Bonitacja stosowana w związkach trakeńskich (odmienna od bonitacji PZHK) posiada 70-cio punktową skalę. Podlegają ocenie następujące cechy: typ rasowy i płciowy, pokrój (głowa, szyja, kłoda), poprawność postawy kończyn i kopyta, stęp, kłus, galop, oraz ogólne wrażenie. 
 

Podczas siedmiu przeglądów oceniono ponad pół tysiąca koni (blisko pięćdziesiąt ogierów, blisko trzysta źrebiąt) w tym 278 klaczy. W grupie klaczy – matek było: 8 klaczy xx, 1 klacz xxoo, 1 klacz xo, 13 klaczy trakeńskich ze Wschodu, 7 klaczy trakeńskich polskich (wpisanych po 18 lipca 2005 roku do Trakeńskiej Księgi Hodowlanej) oraz 248 klaczy wlkp i sp. Po wnikliwej weryfikacji rodowodów klaczy wielkopolskich okazało się, że 4 z nich nie spełniają rodowodowych warunków wpisu do TKH a dopiero ich potomstwo będzie mogło uzyskać taki wpis. Kryterium zakłada, iż w szóstej generacji u polskiego konia trakeńskiego może wystąpić tylko jeden przodek innej rasy niż trakeńska, wsch.pruska, xx, oo, xxoo, xo lub Shagya.  
 

Analiza rodowodowa klaczy – matek 

Opisując analizę rodowodową niezbędne jest usystematyzowanie nazewnictwa rodzin żeńskich i linii męskich jakie występują w populacji trakeńskiej.
Przyjęto za rozwiązaniami niemieckimi i rosyjskimi, modyfikując je, iż współcześnie w rasie trakeńskiej występują rodziny:

A – założycielkami były klacze arabskie, angloarabskie lub Shagya
E – założycielkami były klacze pełnej krwi angielskiej
O – założycielkami były klacze wschodniopruskie, które weszły do hodowli po II Wojnie ?wiatowej
T – założycielkami były klacze trakenskie, które weszły do hodowli po II    Wojnie ?wiatowej. Dla podkreślenia wieków tradycji hodowlanych w nawiasie podawane są nazwy założycielek w Stadninie Trakeny
S – założycielkami były klacze innych ras szlachetnych, które weszły do hodowli trakeńskiej po II Wojnie Światowej 

W ocenianym materiale były przedstawicielki następujących rodzin żeńskich:

A – sztuk 6 to jest około 2%
E – sztuk 58 to jest około 21%
O – sztuk 167 to jest około 60%
T – sztuk 38 to jest około 14%
S – sztuk 6 to jest około 2%
 nieokreślone sztuk 3 to jest około 1% 

W nielicznie reprezentowanych rodzinach A – gdzie założycielkami były klacze arabskie lub angloarabskie interesującym jest fakt oceny dwóch przedstawicielek rodziny A – Konstancja 1936 - starej i zasłużonej choćby dzięki międzynarodowemu reproduktorowi – ogierowi Kondor (Aspirant i Kordyliera po Parysów xx), który stanowił na terenie Polski i Niemiec. 

Oceniane były klacze z 32 rodzin E – gdzie założycielkami były klacze pełnej krwi angielskiej. Najwięcej przedstawicielek mają rodziny: plękicka E – Avesta 1966 – sztuk 7, rzeczniańska E – Wenda 1963 – sztuk 5 oraz po 4 sztuki z rodzin: liskowska E – Agresja 1947, liskowska E – Balanda 1961, rzeczniańska E – Igława 1957. 
 

Najliczniejszą grupę stanowią klacze z wschodniopruskich rodzin – O. Oceniono przedstawicielki 39 rodzin - gdzie założycielkami były klacze wschodniopruskie z udokumentowanym pochodzeniem lub z piętnami rasowymi wschodniopruskimi. Największą reprezentacje posiada rodzina O – Stokrotka 1944 – sztuk 19, następnie O – Cyganka 1939 – sztuk 14 oraz O – Kontuzja 1942 – sztuk 11. Niepokojący jest fakt zanikania niegdyś licznych rodzin wschodniopruskich w hodowli polskiej i dlatego wymienić tu należy rodziny, które w okresie 2000 – 2006 miały tylko jedna przedstawicielkę na TPH. Zagrożone rodziny to: O – Białka 1938, O – Busola ex Busserl 1935, O – Cartagina ex Carthago 1936, O – Freiheit 1941, O – Leda Szczepowicka 1941, O – Limuzyna 1943, O – Proza 1942, O – Sarna 1938, O – Stella 1941, O – Wierna 1943, O – Wysoka Woda 1940. 
 

Kolejna grupa klaczy to rodziny - S gdzie założycielkami były klacze innych ras szlachetnych (poznańskie, wielkopolskie, pomorskie, hanowerskie, itp) ale od wielu pokoleń krzyżowane były tylko ogierami trk, wsch.pr, xx, angloarabskimi lub Shagya. Dokonano przeglądu sześciu takich klaczy w tym po dwie z rodzin S – Afanasja han. 1933 i  S – Sztumka pom. 1943. 
 

Niewątpliwie najcenniejszą stawką klaczy są matki, których rodowody sięgają często XVIII wieku – rodziny trakeńskie – T. TKH podczas siedmiu przeglądów miała możliwość dokonania oceny koni wywodzących się z 10 rodzin trakeńskich, których założycielkami były klacze urodzone w stadninie w Trakenach  i były czynne w hodowli po II wojnie światowej. Są to:

T – Angara 1944 (Soldatsche 1782) sztuk 2
T – Beresina 1939 (Tiberiussche 1782) sztuk 1
T – Chwała 1944 (Lore 1905) sztuk 4
T – Goldenkammer 1943 (Fatme 1787) sztuk 7
T – Klio 1938 (Fatme 1787) sztuk 1
T – Legion 1942 (Moosrose 1783) sztuk 2
T – Norma 1943 (Normaniana 1915) sztuk 8
T – Partie 1940 (Luftsprung 1775) sztuk 10
T – Sportule 1943 (Sportwelt 1918) sztuk 1
T – Tamożnaja 1944 (Soldatsche 1782) sztuk 2

Klaczami - matkami, które pozostawiły po sobie najwięcej klaczy ocenianych na TPH były: Avola (Arianin i Avra), Dalmacja (Akropol i Dagma), Kutyna (Poprad i Kutia), Mercedes (Midas i Sepia), Nemezja (Pistolet i Nimfa), Sewilla (Arianin i Suma), Weryna (Donbas i Winca) – po trzy klacze. 

Systematyzując nazewnictwo linii męskich przyjęto ze względów historycznych określanie linii wywodzących się ze Stadniny w Trakenach imionami sławnych tamtejszych ogierów  a w hodowli powojennej imionami ogierów ras czystych – założycieli linii współczesnych.

Wśród ocenianych na TPH klaczy są reprezentantki wielu linii męskich wywodzących się zarówno ze Stadniny w Trakenach jak i założonych przez ogiery pełnej krwi angielskiej, arabskiej i angloarabskiej po II wojnie światowej. Klacze z linii trakeńskich stanowią 26% ocenianego pogłowia. Z linii Ararada pochodzi 9 sztuk, Damphrossa 6 sztuk, Parsivala 2 sztuki, Pilgera 46 sztuk, Pythagorasa 2 sztuki, Tempelhutera 7 sztuk. Linia męska trakeńskiego Pilgera, tak jak u naszych wschodnich sąsiadów – na Litwie, w Rosji, Estonii, jest najsilniej reprezentowaną z wszystkich linii męskich.       
                                                    

Po II wojnie światowej ugruntowały się linie, których założycielami były ogiery pełnej krwi angielskiej. W przeglądanym materiale oceniano przedstawicielki następujących linii xx: Parysów – sztuk 36, Perkoz – sztuk 21, Labirynt – sztuk 19, Aquino – sztuk 18, Raufbold (przez Priza, Pogremka, Prisa) - sztuk 18, Dakota (przez Dietmara, Mangana i Oregona) - sztuk 14, Parole Board (przez Elpara i Jaguara) – sztuk 14, Wolver Heights (przez Jantara i Texasa) - sztuk 8, Ferro (przez Akcepta i Fidelio) sztuk – 8, Prince Rouge – sztuk 5. Po pozostałych dwudziestu jeden ogierach xx jest niewielka reprezentacja - poniżej 5 sztuk. 
 

Niewiele jest klaczy wywodzących się z arabskich i angloarabskich linii męskich – wszystkich jest siedem  w tym cztery z linii francuskiego Nitharda AA. W porównaniu do stanu w światowej hodowli rasy trakeńskiej wyraźnie rysuje się brak sławnych i wielce zasłużonych w produkcji koni sportowych linii angloarabskich: Ramzesa i Burnusa oraz arabskich: Priboja i Fetysza. 

Ojcami, po których było najwięcej ocenianych klaczy – matek są: Arak po Parysów xx – sztuk 14, Ogar po Aspirant - 11, Ignam po Akropol – 10, Pigmalion po Arak – 10, Aragonit po Kobryń – 9, Elpar xx po Parole Board – 9. 
 

Bazą hodowlaną ocenianego w latach 2000 – 2006 materiału były klacze pochodzące głównie ze stadnin państwowych: z Lisek 67 sztuk, Plękit 59, Rzecznej 42. Ogółem klacze stadninowe stanowiły blisko 70% wszystkich ocenianych matek. Wśród hodowców prywatnych najwięcej ocenianych na TPH klaczy pochodziło z Wozławek Marka Romanowskiego – 14 sztuk, TS Księżno pp Siedlanowskich – 13, SK Rożnowo pp Przeczewskich – 9, SK Sząbruk Moniki Machlowicz i Krzysztofa Wojsiata – 9.

 

Analiza eksterieru i użytkowości klaczy - matek 

Podstawową maścią w ocenianym stadzie matek była gniada i ciemnogniada – 49%, kasztanki i ciemne kasztanki stanowiły 26%, karych i skarogniadych było 16% a siwych było 9%.

Około 63% przeglądanych klaczy posiadało wypalone lub wymrożone numery stadninowe, blisko 24% posiadało palenie wielkopolskie a 8% piętno trakeńskie na szyi lub udzie. 

Wysokość w kłębie ocenianych klaczy wahała się od 153 cm (Literatka po Dziurawiec hod. SK Liski) i 156 cm (Kalaba po Akcept xx hod. SK Liski) do 176 cm (Anorta po Arianin, Rita po Arak hod. SK Plękity i Woalka po Kerman hod. SK Liski). ?rednia wysokość w kłębie klaczy przeglądanych podczas TPH wyniosła 165,66 cm.
 

 Obwód klatki piersiowej ocenianych klaczy wahał się od 183 cm (Welonka po Huk hod. SK Liski) do 215 cm (Pinowa po Huk hod. SK Liski). ?redni obwód klatki piersiowej wyniósł 199,08 cm. 

Pomiary obwodu nadpęcia wahały się od 19 cm (Czarelia po Akcept xx, Puna po Huk hod. SK Liski, Drahma po Kaliniec hod. SK Rzeczna, Jamajka po Pigmalion hod. Bogumiła Metz) do 23 cm (Rita po Arak hod. SK Plękity).
 

?redni obwód nadpęcia u klaczy stanowiących bazę hodowlaną wyniósł 20,72 cm. 

Pierwsza z ocen bonitacji trakeńskiej – typ rasowy  wahała się od 5 do 9 punktów. Najniższe noty od TKH uzyskały Era po Kerman hod. SK Liski, Karina po Bralin xx hod. SK Rzeczna i Misja po Machandel hod. Krzysztof Wojsiat. Najwięcej punktów bonitacyjnych za typ otrzymały: Baluca po Larduc hod. SK Racot, Bessica xx po Simaco hod. Scholastyka Jerzak, Centra po Elpar xx i Dżonka po Pigmalion hod. SK Plękity, Chmura po Arbór hod. Marek Romanowski, Wenus xx po Orange Bay hod. SK Rzeczna oraz Wielka Woda TS po Germanic xx hod. TS Księżno. ?rednia nota całego stada za typ wyniosła 7,06 punktu. 

Kolejna z ocen - za budowę ciała (głowa, szyja, kłoda) - kształtowała się w granicach od 4 do 8,5 punktu bonitacyjnego. Najniższą notę uzyskała Karina po Bralin xx hod. SK Rzeczna a najwyższe Anarchia po Kerman, Orawka po Arak, Parka po Agar hod. SK Liski, Aukcja i Centra obie po Elpar xx hod. SK Plękity, Celina po Ignam hod. SK Rzeczna oraz Kia TS po Apogej hod. TS Księżno. ?rednia nota za budowę ciała wyniosła 6,865 punktu. 
 

Trzecią z kolei bonitowaną cechą podczas TPH była poprawność budowy i postawy kończyn oraz kopyt. Oceny wahały się od 5 do 8 punktów bonitacyjnych. Najniższą notę uzyskały: Alana po Cedrus, Era po Kerman, Hańcza po Ogar, Niniwa po Ogar, Pinowa po Huk hod. SK Liski, Czajka po Pigmalion hod. SK Plękity, Dar Nocy po Diablo hod. Marek Romanowski, Grzywna po Izjum hod. SK Eklips – Ukraina, Magia po Lwów hod. Marek Przeczewski, Nasturcja po Kondor hod. SK Rzeczna, Parma po Machandel hod. Stanisław Gutowski, Pieksza po Knecht hod. SK Dovator – Białoruś. Najwyższe noty uzyskały klacze: Agra TS i Wielka Woda TS obie po Germanic xx hod. TS Księżno, Agrafa po Huk, Daria po Sambor, Oliwia Life po Life and Liberty xx i jej matka Orawka po Arak hod. SK Liski, Alla i Salwa obie po Libellus hod. SK Plękity, Baluca po Larduc hod. SK Racot, Chmura po Arbór hod. Marek Romanowski, Debra xx po Eternity`s Breath hod. SK Krasne, Pinia po Aragonit hod. Janusz ?azarczuk, Tarantela po Razrjad hod. SK Eklips – Ukraina. ?rednia nota za poprawność budowy kończyn i kopyt stada podstawowego wyniosła 6,59 punktu. 
 

Oceny jakości ruchu konia rozpoczynają się od oceny stępa. TKH zbonitowała stęp w granicach od 5 (Dania po Arak hod. Stefan Polednia) do 8,5 punktu. Najwyższe oceny za stęp otrzymały: Aukcja i Centra obie po Elpar xx oraz Czarka po Czubaryk xx hod. SK Plękity, Bella Donna po Aragonit i Chmura po Arbór hod. Marek Romanowski, Oliwia Life po Life and Liberty xx hod. SK Liski. ?rednia nota za stęp klaczy – matek wyniosła 6,75 punktu. 
 

Następną cechą w bonitacji stosowanej przez związki trakeńskie jest nota za kłus. Z dziesięciostopniowej skali TKH przyznała od 5 (Dia Bella xx po Who Knows hod. K.Laskowski i Z.Składanowski) do 9 punktów.

Najwyższe noty podczas siedmiu TPH uzyskały dwie klacze hod. Marka Romanowskiego – Bella Donna po Aragonit i Chmura po Arbór. ?rednia nota za kłus dla ocenianej stawki wyniosła 7,13 punktu. 

Najistotniejsza ze względów na użytkowość sportową jest ocena galopu konia.
 

Bonitacja stosowana przez związki trakeńskie tym różni się od oceny PZHK, iż ocenia galop i przykłada znaczną wagę do jego jakości – chodu podstawowego na parkurach, czworobokach i podczas zawodów wkkw. Oceny galopu kształtowały się od 5 (Magia po Lwów hod. Marek Przeczewski i Ponta po Gawot hod. SK Plękity) do 9 punktów (Chmura po Arbór hod. Marek Romanowski). ?rednia nota za galop dla populacji ocenianej przez TKH wyniosła 6,67 punktu.
 

Ostatnią notą wystawianą bonitowanym klaczom były punkty za ogólne wrażenie jakie wywarły na oceniających. Noty wahały się od 5 (Era po Kerman i Literatka po Dziurawiec hod. SK Liski oraz Syga po Gawot hod. SK Plękity) do 9 punktów (Baluca po Larduc hod. SK Racot). ?redni wynik tej oceny to 6,87 punktu. 
 

TKH oceniała na siedmiu TPH 278 klaczy, dziewięć z nich nie uzyskało pełnej oceny z uwagi na kontuzje, kalectwo oraz wysoką źrebność w momencie przeglądu. Pośród bonitowanych klaczy nie uzyskało, wymaganych do zakwalifikowania do hodowli trakeńskiej, 45 punktów bonitacyjnych, trzydzieści siedem przedstawionych klaczy co stanowi 13% populacji. Oceny ogólne wahały się od 38 (Era po Kerman hod. SK Liski) do 60 punktów (Chmura po Arbór hod. Marek Romanowski). ?rednia bonitacja klaczy za lata 2000 – 2006 wyniosła 47,95 punktu. Klaczy ocenionych wysoko – powyżej 50 punktów było 71 czyli 25% bonitowanej grupy. Obok Chmury po Arbór czołowa dziesiątka przedstawia się następująco: Czarka po Czubaryk xx hod. SK Plękity – 55, Tarantela po Razrjad hod. SK Eklips – Ukraina – 55, Wielka Woda TS po Germanic xx hod.TS Księżno – 55, Aukcja po Elpar xx hod. SK Plękity – 56, Centra po Elpar xx hod. SK Plękity – 56,5, Orawka po Arak i jej córka Oliwia Life po Life and Liberty xx hod. SK Liski – 56,5, Baluca po Larduc hod. SK Racot – 57, Bella Donna po Aragonit hod. Marek Romanowski – 57 punktu. 

Na tym tle niezwykle interesująco przedstawia się porównanie 100-punktowej bonitacji PZHK z 70-punktową oceną trakeńską. W ocenianym materiale bonitacja PZHK wahała się od 77 do 82 punktów!
 

W numerze 7 kwartalnika Trakeny ukazała się lista klaczy, które poddane w latach 2000 – 2006 TPH stanowią stado podstawowe rasy trakeńskiej w Polsce. Dzięki zaangażowaniu hodowców i właścicieli udało się wybrać stawkę koni – populację niezbędną do prowadzenia racjonalnej hodowli rasy trakeńskiej. Po przeanalizowaniu tego materiału stanowiącego bazę istnieje podstawa do  porównywania dokonań hodowlanych w latach następnych. 
 

Do 2006 roku obraz polskiej trakeńskiej klaczy  przedstawia się następująco:  najczęściej gniada, najczęściej z wschodniopruskiej rodziny „O”, najczęściej z linii męskiej Pilgera trk. lub folbluta, 165,66 cm wysokości w kłębie, 199,08 cm w obwodzie klatki piersiowej, 20,72 cm w obwodzie nadpęcia. ?rednia bonitacja wynosi 47,95 punktu. Przeciętna klacz charakteryzuje się dobrym typem – średnia 7,06, dobrym kłusem – średnia 7,13, oraz przy niezłej budowie – średnia 6,865, robi niezłe wrażenie – średnia 6,87. Największe niedomagania występują w prawidłowej postawie i budowie  kończyn – średnia 6,59, a stęp – średnia 6,75 i galop – średnia 6,67 wymagają poprawy.
 

Optymizmem napawa znajomość szczegółowej analizy bonitacji źrebiąt -  kolejnego pokolenia koni trakeńskich wyhodowanych przez członków ZTwP – jest ono inne i pod wieloma względami znacznie lepsze!